انسان هر چند که استعدادهايي سرشار ،  گسترده و برتر داشته باشد ،  جز با تقويت و تحکيم آنها به وسيله شجاعت‌ ،  به پيروزي شايان نمي‌رسد ،  زيرا شجاعت به معناي به کاربردن توانمندانه اين استعدادها و دادن ارزش حقيقي به آنهاست ‌ .  پس شجاعت رساترين تعبير براي نيروهاي دروني است ‌ .   هر شخصيتي‌ ،  در هر موقعيتي که باشد ،  هنگامي که شجاعت ندارد ،  ارزش انساني خود را از دست مي‌دهد ،  به پژمردگي مي‌گرايد ،  زبوني بر او چيره مي‌گردد و ترس هم‌ ،  به هر شکل آن بيماري کشنده‌اي است که شخصيت را ،  با همه خرمي و سرزندگيش غافلگير مي کند و مي‌کشد . شجاعت مهار کردن خود در برابر هر عاملي است‌ ،  با هر شدت و قدرت که باشد ، همچنين وجود و مقدار بقاء امم و عزت و سربلندي آنها وابسته به ميزان بهره‌اي است که از شجاعت داشته باشند .  همچنين خويشتن‌داري و صراحت لهجه و مقاومت با ناملايمات و سختيهاي روزگار و احترام به آزادي ديگران ناشي از ملکه شجاعت است ‌ .  تمام مظاهر اين شجاعت در حسين علیه السلام وجود داشت و روح و جسم او مرکز نمايش عاليترين مرتبه شجاعت بود .  وي با قوت قلب در نبرد با دليران اقدام کرد و صابرانه حمله مي‌نمود و فرار از جهاد را پستي و عار مي‌دانست ‌ .   با نفسي مطمئن و عزمي آرام به استقبال شدائد مي‌رفت ‌ .   مصافحه با شمشير و نيزه را در راه خدا غنيمت مي‌دانست و جانبازي و ريختن خون دل را در راه عزت بهايي کم مي‌شمرد ،  و از پستي و دنائت ابا مي‌کرد ،  اگر چه متضمن قتل و شهادت باشد . طبري و ابن اثير از عبدا .  .  .  بن عمار نقل کرده‌اند که وقتي پيادگان لشکر عمرسعد از چپ و راست حمله کردند ،  آن حضرت بر آنها که از جانب راست حمله‌ور شده بودند حمله کرد تا گريختند و بر آنها که در سمت چپ بودند ،  حمله فرمود تا آنها را نيز تاراند ،  و در اين حال عمامه بر سر و پيراهن خزي در برداشت ‌ .   به خدا سوگند هرگز شکسته‌اي را نديدم که فرزندانش و اهل بيت و اصحاب و يارانش کشته شده باشند ،  دلدارتر و قوي‌تر و بي بيم‌تر از حسين ‌ .   به خدا سوگند پيش از او و بعد از او کسي را مثل او نديدم ‌ .   به هر سو حمله مي‌کرد و لشکر از او مي‌گريختند . ابن ابي‌الحديد مي‌گويد : کيست در شجاعت مانند حسين بن علي که در ميدان کربلا گفتند :  ما نديديم کسي را که انبوه مردم بر او حمله‌ور شده باشند ،  و از برادران و اهل و ياران جدا شده باشد ، شجاعتر از او مانند شير ،  سواران را در هم مي‌شکست و چه گمان مي‌بري به مردي که راضي به پستي نشد و دست در دست آنهانگذارد تا کشته شد .

چنان‌که از مفهوم آيات و روايات استفاده مي‌شود ،  علاوه بر بلندي مقام و رتبه صابران معلوم مي‌گردد که صبر کليد برکات و مقدمه نيل به مقامات معنوي و شرط توفيق در هر کار خير و علم و عمل و کسب هر فضيلت است ‌ .  امام حسين علیه السلام در مقام صبر امتحاني داد که دوست و دشمن از آن شگفت زده شدند و فرشتگان بر حسب زيارت ناحيه مقدسه «و لقد عجبت‌ُ مِن صبرک‌َ ملائکه السماء» نيز از آن شکيبايي در تعجب ماندند . صبر امام حسين علیه السلام تنها صبر در يک زمينه خاص نبود .  بلکه شخصيت وجودي آن حضرت مزين به جميع انواع صبر بود .  صبر در جهاد ،  صبر در عبادت‌ ،  صبر در مشکلات‌ ،  صبر در مصيبت‌ ،  صبر در خشم و غضب و .  .  .  آن حضرت در مرحله عمل از خود شکيبايي نشان مي‌دادند . يکي از نمونه‌هاي صبر و بزرگواري امام زماني است که امام در مقابل لشکريان حر صبر نمودند و وقتي که در يک روز گرم و آفتابي نزد امام رسيدند و امام علیه السلام ديدند که آنها به سختي تشنه هستند ،  فرمان داد تا به‌آنها و اسبهايشان آب بدهند و بر حسب امر امام تمام سپاه دشمن و مرکب‌هايشان را نيز سيراب کردند و بر پاها و شکم چهار پايانشان آب پاشيدند . از نمونه‌هاي صبر آن حضرت امتناعي است که از ابتدا به جنگ داشت ‌ .   با اينکه مي‌دانست لشکر کفر پيشه به هيچ وجه بر او و عزيزانش رحم نمي‌کنند و با اين‌که از آنها کارهايي سرمي‌زد که صبرکردن را در مقابل آنان دشوار مي‌نمود ،  ولي آن حضرت حجّت رابر آنها تمام ساخت و نه خود و نه اصحابش دست به اسلحه نبردند . هم چنين وقتي آب را روي امام و اصحابش بسته بودند و در لشکر امام حسين علیه السلام هيچ زن و مرد و کوچک و بزرگي نبود ،  مگر اين که تشنه بودند و صداي تشنگي آنها همواره به گوش امام مي‌رسيد .  آن حضرت از ابتدا به جنگ خودداري نمود .  زيرا مي‌خواست جنگش با آنها صورت دفاع داشته باشد . آري صبر آن حضرت در مقابل تشنگي‌ ،  و نشانه تصميم و عزم راسخ فوق‌العاده آن امام همام مي‌باشد .

اين جنبه از عظمت امام حسين علیه السلام هم شگفت انگيز است ‌ .   هر چيزي را جز خدا کوچک مي‌شمرد و همه چيز را براي رسيدن به هدف نهايي که همان خداست‌ ،  سهل مي‌داند .  هر چند که مشکل‌ترين کارها باشد .  به همين علت به جرات مي‌توان او را دومين سازنده کاخ اسلام ناميد ،  و او بود که کاخ توحيد را باسازي نمود . او بود که يارانش در جلوي چشمش به کام مرگ مي‌رفتند و فرزندانش پي در پي به تلخ‌ترين منظره و سوزناک‌ترين شيوه حرمش را که در برابر او به ناله و بي‌تابي مشغولند و از شدت تشنگي به خود مي‌پيچند .  با وجود اينها هيچ کس جز حسين را نديده‌ايم در چنين موقعيتي اصول مکتب را مقدس داند و در برابر خدا و براي رسيدن به خدا خم به ابرو نياورده و مشکلات را براي خدا به جان و دل بخرد .

به حق مي‌توان گفت که درک ابعاد شخصيتي امام حسين کاري بس مشکل و دشوار است‌ ،  آن هم با شرايط پيچيده‌اي که دارد .  شرايطي که بازتاب‌هاي چندي از روشنايي بر آن افتاده‌ ،  ليکن در زير آن موجي است خروشان که محيط اسلامي آن روزگار را شکل مي‌داد و آن جريان از روزي پديدار شد که موضوع حکومت در ميان عصبيت قبيلگي و طرز تفکر ديني در نوسان بود ،  سپس به رنگ‌هاي گوناگون درآمد و هر روز به شکل نو نمايان گرديد .  و سرانجام به صورت يک عقيده و دين به پايان رسيد .  بررسي ويژگي هاي شخصيت حسين علیه السلام پژوهش درباره انساني به شمار نمي‌رود که داراي عناصري ناگسستني از يکديگر است و بتوان درباره‌اش حکم کرد و بلکه بررسي عناصر تاريخ اسلامي است ‌ .  ما دراين نوشتار برآنيم تا به بررسي گوشه‌اي از ويژگي‌هاي شخصيتي آن ابرمرد تاريخ اشاره داشته باشيم‌ ،  اگر چه قلم قاصر و زبان الکن از بيان شخصيت عظيم آن بزرگوار مي‌باشد .  لکن‌ : آب دريا را اگرنتوان کشيد هم به قدر تشنگي بايد چشيد